Liefde voor landschappen is geen uitvinding van de moderne kunstenaars. Liefde voor onze omgeving is zo menselijk als elke andere vorm van liefde. Toch moeten we wachten tot de romantiek voordat de mens zijn ego weer aan de kant schuift om in de schoonheid van de natuur zijn kleinheid te herontdekken. Impressionisten waren vervolgens de eerste die de middelen hadden om met twee voeten en drie poten in het landschap te staan om de zalige impressie van een plek die aan iedereen voorbij ging op doek vast te leggen. Wat door de impressionisten was bedoeld als kritiek op de fotografie werd een bron van inspiratie voor de hedendaagse landschapsfotograaf.

Het eerste werk dat ik wil laten zien zou je dan ook een met de hand gemaakte foto kunnen noemen. Georges Seurat schrijft hier tenslotte ook met licht, hij was gefascineerd door licht. Hij zou ooit hebben gezegd: “laten we ons nogmaals bezatten aan het licht, dat biedt tenminste troost."  Vanuit de optische analyse van het landschap heeft de postimpressionistische meester de impressie van een zeelandschap tot een beeld omgezet. Door middel van toondeling of divisionisme mengt hij optisch kleuren op een manier die hij zelf de meest realistische noemde. Hoewel het postimpressionisme meer dan het impressionisme een rationele stroming was, is het een beeld dat op de emoties inspeelt. Het straalt de rust uit die Seurat op dat moment ook moet hebben gevoeld en die wij ook associëren met de kust. Wanneer we inzoomen op het schilderij ontdekken we een enorme complexiteit die haaks staat op de rust en eenvoud die het werk uitstraalt. Of is het juist omdat Seurat de tijd nam om die complexiteit in zijn werk te stoppen dat ook wij het gevoel krijgen dat we de tijd moeten nemen om tot rust te komen?

Nauwelijks 23 jaar later en 1000 kilometer zuidelijker schildert Pablo Picasso aan de zijde van George Braque het dorpje Céret in de Franse Pyreneeën, toch is er op het eerste gezicht een wereld van verschil met het schilderij van Seurat. We zitten op dat moment in de periode van het analytisch kubisme dat erg hard overhelt naar de abstracte kant, hoewel het nog steeds figuratief bedoeld is. Zozeer Seurat geobsedeerd was door licht en kleur, was Picasso gefascineerd door vormen. De landschapselementen worden uit het landschap getrokken en naast en door elkaar gezet. Kleur en perspectief moeten wijken voor vorm. Picasso wil de hersenen van de kijker mee laten werken in zijn schilderij. Wij moeten ons verstand gebruiken om de stukjes weer aan elkaar te denken. Ik moet hierbij denken aan wat Ansel Adams, waarschijnlijk de bekendste en meest invloedrijke landschapsfotograaf die er is geweest, reageerde in een interview wanneer de journalist hem confronteerde met een citaat van de beroemde straatfotograaf Henri Cartier-Bresson:

Journalist: “Despite the fact that you’ve taken a good number of portraits, there’s an impression that you photograph only nature. In fact, photographer Henri Cartier-Bresson once said, “The world is falling to pieces and Weston and Adams are doing pictures of rocks.”

Adams: “It’s too bad we have to be swamped with dogma. But I would never apologize for photographing rocks. Rocks can be very beautiful. But, yes, people have asked why I don’t put people into my pictures of the natural scene. I respond, “There are always two people in every picture: the photographer and the viewer.” That usually doesn’t go over at all.”

Picasso en Adams  leren ons dat kunst steeds communicatie is tussen twee personen en een landschap is daarvoor een prachtig medium dat rust en nederigheid en overweldiging kan overbrengen op een manier die moeilijk in woorden te vatten is.

Hoewel Seurat en Picasso dus volledig anders zijn, leren ze ons beide veel over de landschapskunst en kunnen ze hun liefde voor landschappen vanuit hun passie overbrengen. Beide werken zijn een grondige analyse van een landschap. De ene ziet de schoonheid in hoe licht wordt weerkaatst door het zeelandschap, de andere ziet meer in de vormen van de landschapselementen. Anderen houden meer van het geluid van de wind door de bomen of de geur van de bloesem, nog anderen van de verhalen die het landschap herbergt. Ook in de cinematografie is er bewondering voor landschappen. Hoewel films bijna altijd over mensen gaan, kunnen landschappen vaak veel context geven aan een verhaal.

Een voorbeeld van een film waar het landschap een van de hoofdrollen speelt is vast en zeker The Revenant uit 2015 waarin DiCaprio een pelsjager, Hugh Glass, speelt die moet overleven in het ruige landschap van de Rocky Mountains. Emmanuel Lubezki, die de jaren ervoor de Oscar won voor de films Gravity en Birdman kon ook met de cinematografie van deze film de Academy overtuigen. Het is moeilijk om in één scène de glansrol van de Rockies te tonen, aangezien het vooral de korte beelden tussen de actiescènes zijn die je tegelijk tot rust doen komen en bij de keel grijpen. Maar doorheen heel de film door wordt een filmstijl gebruikt die eigen is aan landschapsbeelden. Lubezki koos ervoor om heel de film met een groothoeklens te filmen, waardoor de connectie met het landschap steeds aanwezig blijft. Hij deelt duidelijk ook de liefde voor licht met Seurat en de liefde voor vorm met Picasso, aangezien elk beeld met veel aandacht voor licht en vorm is gecomponeerd. Rijke, blauwe tonen laten ons de snijdende vrieskoud voelen, af en toe verwarmd door gele en oranje tonen van de avondzon of een vuur.

 

 

Een landschapskunstenaar kan echt laten zien dat hij talent heeft als hij van een schijnbaar doodnormaal stukje landschap een parel kan maken. Lubezki doet dit al in de openingsscène van de film waarin Hugh Glass jaagt op een eland.

 

De film waarschuwt ons dat we de connectie met het landschap weer verliezen aan onze kapitalistische hebzucht. Gelukkig hebben we deze kunstenaars die ons kunnen inspireren en mij in ieder geval. Ze leren ons om te genieten van de planeet die we hebben gekregen, van de Rockies tot onze eigen Noordzee.